Các biện pháp áp thuế từ chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump khiến hàng xuất khẩu Việt Nam đối mặt với nguy cơ bị ảnh hưởng. Chuyên gia cảnh báo cần kiểm soát chặt các dự án đầu tư nước ngoài (FDI) để tránh việc doanh nghiệp lợi dụng xuất xứ Việt Nam nhằm né thuế.
Gia tăng FDI từ Trung Quốc và nguy cơ mượn xuất xứ
Theo Bộ Kế hoạch & Đầu tư, trong tháng đầu năm, vốn FDI vào Việt Nam đạt 4,33 tỷ USD, tăng 48,6% so với cùng kỳ năm trước. Trung Quốc và Hồng Kông là hai trong năm nhà đầu tư lớn nhất, với hơn 650 triệu USD. Đặc biệt, Trung Quốc dẫn đầu về số dự án mới, chiếm hơn 30%.
Từ sau 2017, khi chiến tranh thương mại Mỹ – Trung bùng phát, dòng vốn FDI từ Trung Quốc vào Việt Nam tăng mạnh, tận dụng vị trí địa lý thuận lợi để thiết lập nhà máy. Nếu năm 2014, tổng vốn FDI từ Trung Quốc vào Việt Nam chỉ khoảng 8 tỷ USD, thì đến 2023 đã vượt 61 tỷ USD, bao gồm đầu tư từ Hồng Kông. Nếu tính cả dòng vốn đi qua các nước trung gian như Singapore, Trung Quốc có thể là một trong ba nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam.
GS. Hà Tôn Vinh nhận định, việc Trung Quốc chuyển một phần sản xuất sang Việt Nam giúp giảm rủi ro địa chính trị và né thuế khi xuất khẩu sang Mỹ. Tuy nhiên, điều này cũng tiềm ẩn nguy cơ doanh nghiệp Trung Quốc lợi dụng Việt Nam làm nơi gia công để hợp thức hóa xuất xứ.
Gỗ và đồ gỗ là một trong những mặt hàng xuất khẩu có tiềm năng của Việt Nam nhưng có nguy cơ bị ảnh hưởng do các chiêu né thuế – Ảnh: Ngọc Thắng
Rủi ro bị áp thuế phòng vệ thương mại
Thực tế, Việt Nam đã nhiều lần bị Mỹ áp thuế chống bán phá giá do nghi ngờ mượn xuất xứ. Một ví dụ điển hình là ngành pin năng lượng mặt trời: năm 2023, xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ đạt 4,2 tỷ USD, nhưng đến tháng 4/2024, Mỹ điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp, gây thiệt hại lớn cho ngành.
Nhiều ngành khác cũng đang đối diện rủi ro tương tự, bao gồm gỗ dán, tủ gỗ, thép chống ăn mòn, thép cán nóng, nhôm thanh, nhựa PET,… Đây đều là những mặt hàng Trung Quốc từng xuất khẩu mạnh sang Mỹ trước khi bị áp thuế cao.
GS. Chris Miller từ Đại học Tufts nhận xét, chiến tranh thương mại Mỹ – Trung giúp Đông Nam Á thu hút nhiều FDI, nhưng không phải khoản đầu tư nào cũng mang lại lợi ích bền vững. Các doanh nghiệp Trung Quốc thường nhập khẩu linh kiện từ quê nhà, đưa lao động từ Trung Quốc sang và ít có động lực chuyển giao công nghệ.
Kiểm soát chặt FDI để bảo vệ nền kinh tế
Để tránh hậu quả từ các dự án FDI kém chất lượng, GS. Hà Tôn Vinh khuyến nghị:
- Thẩm định kỹ trước khi cấp phép: Không vội vàng chấp thuận các dự án nhỏ, có dấu hiệu nhập hàng từ Trung Quốc để hợp thức xuất xứ.
- Giám sát chặt sau cấp phép: Nếu phát hiện hành vi lẩn tránh xuất xứ, cần có biện pháp xử lý ngay, kể cả rút giấy phép đầu tư.
- Giảm phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu: Khuyến khích doanh nghiệp trong nước phát triển nguồn nguyên liệu để hạn chế rủi ro.
Việt Nam đã có kinh nghiệm đối phó với các hành vi mượn xuất xứ và cần áp dụng bài học này vào thực tiễn. Việc kiểm soát dòng vốn ngay từ khâu cấp phép là yếu tố quyết định để bảo vệ nền kinh tế khỏi những tác động tiêu cực của các biện pháp phòng vệ thương mại toàn cầu.
Nguồn: Báo điện tử Thanh niênVisits: 0